Rak jajnika

Do najważniejszych czynników ryzyka występowania raka jajnika należą:

• zespoły dziedzicznej predyspozycji zachorowania na nowotwory złośliwe, wśród których najczęściej rozpoznaje się zespół dziedzicznego raka jajnika oraz zespół dziedzicznego raka jajnika i piersi (najczęściej związane z występowaniem nosicielstwa mutacji w genach BRCA1 i (lub) BRCA2.
• zespół Lyncha (dawniej: zespół niepolipowatego raka jelita grubego – zespół dziedzicznego, niezwiązanego z polipowatością, raka jelita grubego), w którym stwierdza się zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, raka błony śluzowej trzonu macicy, raka górnego odcinka układu pokarmowego, raka górnych dróg moczowych oraz raka jajnika.

W mniejszym stopniu ryzyko zachorowania podwyższają czynniki wpływające na poziom określonych hormonów płciowych, takie jak:

• brak ciąży,
• brak karmienia piersią,
• nieskuteczna stymulacja owulacji,
• zespół policystycznych jajników,
• endometrioza,
• palenie tytoniu (rak śluzowy).

Ryzyko zachorowania na raka jajnika rośnie wraz z wiekiem. Największy wzrost zachorowań następuje po 45. roku życia, w okresie około i pomenopauzalnym. Prawdopodobnie na ryzyko wystąpienia raka jajnika wpływa: niezdrowy tryb życia (m. in. otyłość, wysokotłuszczowa dieta, palenie), wczesna pierwsza miesiączka, późna menopauza, bezdzietność. 

Około 10 proc. pacjentek z rakiem jajnika to osoby posiadające predyspozycje genetyczne (występowanie w rodzinie raka jajnika lub raka piersi).

Profilaktyka raka jajnika

Choć od wielu lat poszukuje się metod szybszego rozpoznawania raka jajnika, nadal nie ma przesiewowego badania profilaktycznego, które pozwoliłyby wykryć ten nowotwór we wczesnym, bezobjawowym stadium. Najskuteczniejszą metodą z której można korzystać jest badanie USG przezpochwowe. Jednak może ono nie pokazać wszystkich zmian, które mogą być związane z rozwojem raka jajnika. Dlatego tak ważna jest wiedza na temat objawów i zwracanie się do lekarza ginekologa od razu w momencie, w którym zaczyna nas coś niepokoić.

Objawy raka jajnika

Rak jajnika manifestuje się zazwyczaj zupełnie niespecyficznymi objawami związanym z przewodem pokarmowym, jak brak apetytu, uczucie pełności w jamie brzusznej, biegunki, zaparcia, bóle brzucha, zmęczenie czy zaburzenia oddawania moczu. Symptomów tych zazwyczaj nie łączy się z chorobą nowotworową. Objawy charakterystyczne dla pierwszych etapów choroby przypisywane są zazwyczaj innym, mniej poważnym schorzeniom. Bardzo ważne jest, aby w przypadku takich objawów wziąć pod uwagę także sprawdzenie zdrowia jajników – i udać się do lekarza ginekologa.

Z powodu niespecyficzności objawów, nowotwór jajnika często wykrywany jest w zaawansowanym stadium, którego cechą charakterystyczną jest wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie otrzewnowej). 

Diagnostyka raka jajnika

Nowotwory złośliwe jajnika rozwijają się zwykle bez nasilonych, charakterystycznych objawów. We wczesnym stadium rozwoju niejasne objawy utrudniają wykrycie i odpowiednio szybką diagnozę. 

W przypadku podejrzenia raka jajnika bardzo ważne jest udanie się do ginekologa-onkologa oraz wykonanie następujących badań:

• badanie ginekologiczne oraz ogólnolekarskie
• badanie ultrasonograficzne

Badanie ultrasonograficzne jest badaniem nieinwazyjnym, bezbolesnym i nie wymaga specjalnego przygotowania. Badanie umożliwia ocenę narządów miąższowych (wątroby, śledziony) pod kątem ewentualnych przerzutów, obecność płynu w jamie brzusznej i opłucnej, powiększonych węzłów chłonnych, pogrubiałej sieci większej i otrzewnej ściennej. 

• markery nowotworowe

Badanie to wykonuje się z krwi. Nie wymaga specjalnego przygotowania. Jednym z najczęstszych markerów zlecanych w trakcie diagnostyki raka jajnika jest antygen Ca 125. Nie jest to jednak marker służący do jednoznacznego rozpoznania raka. Antygen ten jest obecny w innych tkankach i krwiobiegu, a jego poziom może być podwyższony w stanach zapalnych jajowodu, mięśniakach, miesiączce, ciąży czy połogu. 

Jeśli wyniki tych badań są niepokojące wykonuje się badania pogłębione, tj. 

• Tomografia Komputerowa 
• Rezonans Magnetyczny 
• Kolonoskopia 
• Gastroskopia 
• Cystoskopia (badanie pęcherza moczowego przez cystoskop)

Leczenie raka jajnika

Podstawową metodą leczenia tego typu nowotworu jest chirurgia. Lekarz ocenia stopień zaawansowania guza i sprawdza, czy ten rozprzestrzenia się w jamie brzusznej. W stopniach bardziej zaawansowanych oraz wtedy, kiedy nie udało się usunąć całego nowotworu, stosuje się również chemioterapię.

W III i IV stadium raka operacja polega na usunięciu macicy wraz z przydatkami. Po zabiegu konieczna jest chemioterapia oraz czasami radioterapia. 

Metody leczenia różnią się w zależności od stadium zaawansowania nowotworu, a dopasowuje się je do potrzeb konkretnej osoby na podstawie następujących czynników:

• rozmiar guza,
• lokalizacja guza,
• stopień rozsiania nowotworu,
• chorób współistniejących i stanu ogólnego  chorej.

Leczenie operacyjne polega w pierwszej kolejności na ingerencji chirurgicznej w celu usunięcia guza lub rozsianych guzów. Chorym zazwyczaj usuwane są oba jajniki, jajowody oraz macica. O ile nowotwór wykryty jest w bardzo wczesnym stadium, zabieg chirurgiczny wystarcza, lecz w przypadkach zaawansowanej choroby, po operacji rekomenduje się także chemioterapię.

Chemioterapia pooperacyjna to tzw. “pierwsza linia” leczenia. Chore na zaawansowanego raka jajnika, które nie mogą początkowo przejść operacji chirurgicznej ze względu na rozległość procesu nowotworowego, można leczyć chemioterapią przed zabiegiem chirurgicznym (leczenie wstępne). Wieloletnie badania wykazały, że leczenie skojarzone przynosi lepsze efekty i umożliwia wydłużenie czasu przeżycia całkowitego.

Diagnostyka genetyczna otwiera pacjentkom możliwości leczenia celowanego. W przypadku mutacji w genie BRCA istnieją leki, które mogą znacząco wpłynąć na przebieg leczenia. Do tego potrzebne są niezbędne informacje w zakresie biologii molekularnej. Diagnostyka genetyczna jest ważna także ze względu na fakt, że pozwala na wytypowanie rodzin wysokiego ryzyka, tzn. rodzin, które mogą przekazywać sobie rodzinnie pewnie schorzenia. Chodzi tu o mutację określonych genów, najczęściej wymieniany jest BRCA, ale jest też szereg innych genów, które mogą powodować rodzinne zachorowania na nowotwory. Wykrywanie tych nieprawidłowości pozwala objąć te rodziny opieką w zakresie profilaktyki.

Terapia w raku jajnika często składa się z kilku elementów – to jest leczenie skojarzone, łączące chirurgię, chemioterapię, niekiedy radioterapię. Łączenie tych metod jest bardzo istotne, więc ośrodki kompleksowe, czyli te, które posiadają na miejscu te wszystkie metody zdecydowanie dają większą szansę na skuteczne i efektywne oraz czasowo nierozwleczone leczenie. 

Sama choroba nowotworowa oraz zastosowane metody leczenia onkologicznego są przyczyną przejściowych lub trwałych dolegliwości, które mogą powodować ograniczenie w życiu intymnym. Często u chorych występuje niepokój czy normalne życie seksualne będzie jeszcze możliwe, jak choroba je zmieni lub wpłynie na nie, w szczególności, czy choroba w sposób trwały nie wpłynie na intymną sferą życia kobiety. Pojawiają się też rozterki związane z poczuciem własnej kobiecości. Dlatego też oprócz opieki ginekologa-onkologa nieocenionym wsparciem dla kobiet w czasie i po leczeniu nowotworów sfery intymnej jest pomoc psychologa i seksuologa.